Hành trạng Từ Văn Tú

Từ Văn Tú là một nhân vật đóng vai trò quan trọng trong quá trình phát triển và suy vong của vương triều Tây Sơn. Số phận của ông là một bi kịch của thời đại, trong số vô vàn bị kịch khác giữa con biến động của lịch sử.

Ban đầu Từ Văn Tú tham gia phong trào Tây Sơn dưới trướng của Thái Đức Hoàng Đế Nguyễn Văn Nhạc. Khi Nguyễn Văn Nhạc xưng đế, Từ Văn Tú được phong làm Tham tán (Binh bộ?), là một người tâm phúc. Trong sự biến Quảng Nam giữa hai anh em Tây Sơn, Từ Văn Tú trung thành với Thái Đức Hoàng Đế Nguyễn Văn Nhạc.

Khi Nguyễn Phúc Ánh xưng vương và bắt đầu đánh ra phần đất của Nguyễn Văn Nhạc, Từ Văn Tú là một trong những tướng lĩnh trụ cột của Thái Đức Hoàng Đế Nguyễn Văn Nhạc, cùng với các tướng Đại Đô đốc Nguyễn Công Thái, Hồ Văn Tự, Đào Văn Hổ chống lại các tướng Nam triều như Lê Văn Quân, Tôn Thất Hội, Võ Tánh, Nguyễn Văn Thành.

Đại Nam Thực Lục viết:

Tướng giặc là bọn Đô đốc Hồ Văn Tự, Nguyễn Công Thái và Tham tán Từ Văn Tú đi Diên Khánh đem hơn 9.000 quân giặc, thủy binh đậu ở cửa biển Phan Rang, bộ binh đánh hãm Nha Phân và Mai Nương. Lê Văn Quân ít binh không địch nổi, tướng sĩ chết và bị thương rất nhiều, bèn vỡ tan. Quân lùi về ỷ Na (tên đất) chạy thư cáo cấp. Đầu là vua thấy Bình Thuận đã lấy lại được, bèn vời Võ Tánh và Nguyễn Văn Thành đem binh thuyền về mà để Quân ở lại giữ. Giữa đường Thành nghe tin Quân thua, kéo Tánh cùng trở lại, Tánh không quay lại, cứ đi. Kịp tin báo đến, vua tức thì dụ cho Nguyễn Văn Thành đem quân trở lại cứu ứng, lấy Phạm Văn Nhân làm Phó tiên phong dinh, hiệp với Võ Tánh đem quân tiến theo. (ĐNTL Tập 1 trang 269).

Khi Nguyễn Phúc Ánh vây thành Hoàng Đế, Từ Văn Tú cùng các tướng là Hồ Văn Tự, Đào Văn Hổ chống trả lại kịch liệt. Tuy nhiên quân Tây Sơn ở Quy Nhơn thua trận liên tiếp, Đào Văn Hổ tử trận, Nguyễn Công Thái ra hàng quân Nam. Chỉ còn lại Từ Văn Tú và Hồ Văn Tự.